De effecten van corona op de vertaalmarkt

Door Tess Masselink, Gys-Walt van Egdom en Haidee Kotze


Elk jaar wordt er in het European Language Industry Survey Report (hierna: LIS-verslag) verslag over de stemming op de vertaalmarkt uitgebracht. In 2020 stond de enquête een tijdje uit en werd zij, terwijl ze al gepubliceerd was, aangevuld, omdat de ontwerpers van de enquête hadden gemerkt dat de coronacrisis ook voor veel veranderingen op de vertaalmarkt zorgde. Uiteraard waren vertalers en vertaalbureaus, die voor de coronauitbraak hadden aangegeven weinig veranderingen te verwachten, pessimistischer over de toekomst. Het LIS-verslag vormt elk jaar weer nuttige lectuur voor vertalers en opleiders. Toch moeten we tijdens het lezen van het verslag altijd een slag om de arm houden: in het verslag wordt weinig rekening gehouden met nationale en regionale verschillen. Daarom leek het zeker dit jaar opportuun om ook een nationale enquête te ontwerpen om het marktsentiment te peilen. In het kader van de bachelorscriptie van Tess Masselink (studente UU, BA Engelse Taal en Cultuur) hebben we in het voorjaar van 2020 geïnformeerd naar de stemming onder vertalers. Er werd daarbij geïnformeerd naar de effecten van de coronapandemie op vertalers.

In totaal hebben 132 vertaalprofessionals de enquête volledig ingevuld. Van de respondenten waren er 81 uitsluitend actief als zakelijk vertaler. 34 respondenten gaven aan literair vertaler te zijn. 17 respondenten hadden een dubbelprofiel. Nevenactiviteiten laten we hier gemakshalve even buiten beschouwing.

De enquête bevatte gesloten vragen over verschillende aspecten van het vertaalwerk waarop corona invloed zou kunnen hebben. De vragen werden aangevuld met open vragen die ons in staat zouden stellen de antwoorden op de gesloten vragen te interpreteren.

Allereerst is er geïnformeerd naar de werkdruk en het zelfvertrouwen van vertalers. Een ruime meerderheid van de vertalers ervaarde op het vlak van werkdruk geen groot verschil en ook het zelfvertrouwen was door de pandemie niet aangetast. Bij vertalers bij wie de werkdruk wel toenam, had de toegenomen werkdruk eerder negatief effect op de kwaliteit van geleverd werk en zorgde de druk voor stress.

Hoewel vertalers soms als eenlingen worden gezien, lijdt het geen twijfel dat goed contact met collega's belangrijk is voor het welbevinden van de beroepsgroep. Daarom is er ook gevraagd of het contact met collega's was veranderd. Andermaal waren de resultaten vrij geruststellend: driekwart van de respondenten gaf aan dat er nog altijd voldoende steun bij collega's werd gevonden en dat die ook geboden kon worden. De redenen hiervoor liggen voor de hand: veel vertalers werken op zelfstandige basis en zijn het gewend contacten te onderhouden via het internet. In het algemeen kan worden gesteld dat ze contact houden en elkaar vooral via sociale media en e-mail steunen.

Het professioneel en persoonlijk welbevinden van een beroepsgroep hangt ook samen met routine. Daarom is er geïnformeerd naar werkritme en -wijze. Ongeveer een kwart van de literair en zakelijk vertalers gaf aan dat zowel het ritme als de werkwijze door corona veranderd was. Bij vertalers met een dubbelprofiel gaf zelfs de helft aan dat er veranderingen hadden plaatsgevonden. Zoals te verwachten viel, hing de negatieve kijk op die veranderingen vaak samen met de aanwezigheid van anderen, zoals partners en/of kinderen. Sommigen zagen zich zelfs genoodzaakt om tijdens de avonduren of in de weekends te werken. Productiviteit nam bij een aantal respondenten een duik. Toch zagen we dat bijna evenveel respondenten de veranderingen als positief typeerden. Deze respondenten waren blij met herwonnen vrije tijd: ze kwamen meer aan sporten toe of konden beter waken over de kwaliteit van hun output.

De resultaten van het scriptieonderzoek worden pas echt interessant als we kijken naar de aard van de werkzaamheden en het aanbod van vertaalopdrachten (zie tabel 1 en 2). In literaire kringen was er sprake van een lichte afname van opdrachten, maar de opdrachten die werden aangeboden waren vergelijkbaar met opdrachten uit het verleden. Bij zakelijk vertalers en vertalers met een dubbelprofiel zagen we dat de aard van de werkzaamheden en het aanbod van opdrachten door corona wel degelijk was veranderd. Vooral opmerkelijk is de afname van het aantal opdrachten: bijna 60 procent van de zakelijk vertalers en vertalers met een dubbelprofiel zag het aanbod slinken. Sommige vertalers hebben dan ook aangegeven dat er meer tijd in acquisitie kroop. Opvallend genoeg gaf 12 procent van de zakelijk vertalers aan dat er juist meer opdrachten werden aangeboden. Inhoudelijk was er hier en daar ook iets verschoven: uit de kwalitatieve data blijkt dat flink wat nieuwe opdrachten direct of indirect verband hielden met corona. Het is aannemelijk dat de 12 procent van de respondenten die een toename zag corona-gerelateerde opdrachten heeft verwerkt.

Vaak heeft een verandering in vraag ook een effect op de tarieven. Daarom is er ook geïnformeerd naar de tarieven. Ongeveer tien procent van de zakelijk vertalers gaf aan dat de tarieven waren gedaald. Ten slotte is er nagegaan hoe de effecten van corona in algemene zin werden ervaren. De impact van de crisis werd al onmiddellijk door 35 procent van de literair vertalers opgemerkt. Vreemd genoeg lag dat cijfer bij de zakelijk vertalers en de vertalers met een dubbelprofiel lager, op respectievelijk 27 en 29 procent.

De weerslag van de crisis op het eigen professionele en privéleven wordt dan weer vooral door de vertalers met een zakelijk of dubbelprofiel ervaren. Literair vertalers verwachten vooral veranderingen op langere termijn. Op basis van deze gegevens kunnen we stellen dat corona, zoals ook al uit het LIS-verslag blijkt, zijn sporen nalaat in de vertaalwereld. Toch zien we dat de effecten zeer uiteenlopen. Effecten verschillen per domein (literair vs. niet-literair) en, naar alle waarschijnlijkheid, per specialisme, zeker waar het gaat om het aanbod van opdrachten. Daarnaast zien we dat de effecten op het welzijn en werkritme van vertalers per persoon lijken te verschillen. Zowel positieve als negatieve invloeden werden opgemerkt.

Wat dit onderzoek dus vooral aan het licht heeft gebracht, is dat het niet zinvol is om te veralgemenen. Er dient aandacht uit te gaan naar de behoeften van individuen. Die behoeften kunnen financieel zijn, opdat mensen het hoofd boven water kunnen houden, maar ze kunnen ook mentaal zijn. Natuurlijk is er nog een kans dat de markt zich voorzichtig herstelt en is de kans aanwezig dat de voorzichtige versoepelingen van de coronamaatregelen voor verlichting van mentale last zorgt. Toch blijft het van het grootste belang dat we een vinger aan de pols houden.

Graag willen wij de betrokken organisaties, waaronder het NGTV, danken voor de verspreiding van de enquête en de vertalers bedanken voor hun participatie.