Rechtbanktolken in actie

NRC.nl - 4 november 2021

Rechtbanktolken in actie tegen lage tarieven en dalende kwaliteit

Vertalen Rechtbanktolken en vertalers vinden dat ze worden onderbetaald. Uit protest komen ze nu niet opdagen bij essentiële zittingen.

Soms kan één letter het verschil betekenen tussen vrijspraak of een jarenlange celstraf. Strafrechtadvocaat Alexandra Petrescu weet nog goed dat onduidelijk was of haar Roemeense cliënt tijdens een politieverhoor nou „am” of „n-am” had gezegd. Ik heb (am) of ik heb niet (n-am). „Een schuldbekentenis óf ontkenning van het delict”, zegt Petrescu, zelf Roemeense.

Het is een exemplarisch voorbeeld van de problemen met tolken. „Soms hoor je een vertaling slecht, omdat het vaak via de telefoon gaat”, zegt Petrescu. „Maar we hadden hier te maken met een tolk die alleen vanuit het Nederlands naar het Roemeens kon vertalen” en niet andersom. Petrescu, sinds 2012 advocaat in Nederland, zegt steeds vaker slechte tolken te zien. „Als je twee woordjes van een taal spreekt, kun je tegenwoordig al tolk worden.”

Dat de kwaliteit van vertaling achteruit gaat, zegt ook de Orde van Registertolken en -vertalers (ORTV), de beroepsvereniging voor beëdigde tolken en vertalers met minimaal C1-taalniveau. En dat heeft volgens de ORTV één belangrijke oorzaak: jarenlange onderbetaling van tolken en vertalers door overheidsinstanties. Al vanaf 1981 krijgen tolken ongeveer hetzelfde bedrag: 43,89 euro bruto per uur (eerder: 96,79 gulden). En vertalers, die bijvoorbeeld rechtshulpverzoeken, dagvaardingen of vonnissen vertalen, krijgen sinds 1963 hetzelfde bedrag betaald per vertaalde regel, tussen de 0,80 en 1,50 euro per regel, afhankelijk van de taal.

In opstand

Daartegen komen de rechtbanktolken en vertalers in opstand. Sinds oktober zijn er verschillende demonstraties geweest in het land, weigeren tolken en vertalers werk in hun eigen regio en komen ze vanaf deze week niet opdagen bij zittingen waarbij besloten wordt over de voorlopige hechtenis van verdachten.

„Dat kan betekenen dat zware criminelen op vrije voeten komen”, zegt Fedde Dijkstra, tolk Fries en Duits en voorzitter van de ORTV die volgens hem bijna zeshonderd leden heeft.

De gevolgen van de acties bleken dinsdag tijdens een strafzaak bij de rechtbank in Breda. Twee tolken voor een heroïnezaak belden af. Alle andere tolken namen hun telefoon niet op, schreef het Brabants Dagblad. De Britse verdachte wilde desnoods in één zin, in het Engels, een verklaring geven, maar volgens de rechtbank was zelfs daarvoor een tolk verplicht en moesten er vragen gesteld kunnen worden. De zaak is uitgesteld tot januari.

Veel tolken zijn voor hun werk afhankelijk van de overheid. Ze leveren hun diensten niet alleen in de rechtbank, maar ook bij politieverhoren, bij asielaanvragen, de marechaussee, de jeugdzorg en andere momenten waarop de overheid in contact staat met burgers. „Het is prachtig werk”, zegt Jean-Pierre Kent – „een Franstalige Engelsman uit Zwitserland die naar Nederland is verhuisd om Roemeens te onderwijzen” – en tolk Roemeens en Frans is. „Maar we krijgen evenveel betaald als onze grootvaders, dat is onaanvaardbaar.”

Daarbij worden de tolken steeds vaker ingehuurd via een tussenbedrijf. Het idee was dat tolken zouden kunnen onderhandelen over het tarief maar dat is in de praktijk onmogelijk, zegt Kent. „Als we niet akkoord gaan met het tarief, wordt een andere tolk gezocht.” De tussenbedrijven betalen per minuut. „Voorheen kregen we bij justitie minimaal een halfuur uitbetaald, ook als we na vijf minuten konden gaan”, zegt Kent. „Als de verdachte nu niet opdaagt, krijgen we alleen de vijf minuten betaald en halen we de parkeerkosten er niet eens uit.”

We krijgen hetzelfde als onze grootvaders
Jean-Pierre Kent tolk

Bovendien gaat het niveau omlaag. Het is bij steeds meer instanties mogelijk zogenaamde niveau B2-tolken in te zetten – vergelijkbaar met het niveau van een geslaagde havo- of vwo-scholier. Die verlaging is nodig om tolken te krijgen voor in Nederland weinig voorkomende talen, zoals bepaalde Afrikaanse streektalen.

„Mijn twee zonen zijn tweetalig opgevoed en hebben zeker het B2-niveau”, zegt vertaalster Spaans Belén Hernández. „Maar ik zou ze nooit als tolk voor de rechtbank plaatsen, daarvoor missen ze terminologie en specialistische kennis. In de praktijk blijkt dat die B2-tolken nu ook vaker voor bijvoorbeeld het Spaans en andere talen worden ingezet omdat ze goedkoper zijn.”

Ook vertalers hebben last van de aanbestedingen. Waar ze voorheen ongeveer een euro per vertaalde regel kregen, is het tarief via de aanbestedingen acht eurocent per woord. „Terwijl de prijs in de commerciële sector op 20 tot 25 eurocent per woord ligt”, zegt Hernández die vanwege de betaling steeds minder voor de overheid werkt. „Acht cent is vrijwilligerswerk, terwijl wij jaren aan opleidingen hebben gedaan en cursussen moeten volgen om dit werk te kunnen doen.”

‘Gebouw zou te klein zijn’

Donderdag debatteerde de Tweede Kamer over deze kwestie. Volgens Tweede Kamerlid Ulysse Ellian (VVD) „zou dit gebouw te klein zijn als een ander beroep een salaris zou krijgen daterend uit ongeveer 1960”. Ook Michiel van Nispen (SP) vindt de tarieven „niet uit leggen, omdat het leidt tot juridische ongelukken en de kwaliteit op het spel staat.” Maar demissionair minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid, CDA) heeft er vertrouwen in dat de marktwerking leidt tot „hogere tarieven en verbetering van de kwaliteit”.

Zolang de tarieven niet stijgen, weigeren tolken en vertalers werk, zegt ORTV-voorzitter Dijkstra: „Het probleem is dat advocaten, rechters en officieren vaak niet weten dat iets verkeerd wordt vertaald. Maar als iemand een gevangenisstraf krijgt omdat iets verkeerd vertaald is, dan schendt dat alle rechten van de verdachte.”